De bollen van Sportgastein

Wintersporters in het Gasteinertal hebben deze bollen vast weleens gezien. Niet alleen de ligging maakt deze selfie-hotspots een hoogstandje, ook de architectonische vormgeving is om over naar huis te fotograferen. We duiken in de geschiedenis van de metalen bollen boven het Oostenrijkse Sportgastein.

Project Sportgastein

Nee, dit is geen maanlander van de NASA. De metalen bol komt uit de koker van de beroemde Oostenrijkse architect Gerhard Garstenauer om Bad Gastein terug op de kaart te zetten. Het is onderdeel van een groter geheel, een utopie van een supermodern skioord, waarbij de bolvorm een terugkerend facet zou worden. Een herkenbaar icoon waarmee de link naar de regio werd gelegd, zoals de Eiffeltoren in Parijs of de Toren van Pisa deden. Maar Garstenauers voorliefde voor het brutalisme – een architectuurstroming die zich kenmerkt door blokachtige, geometrische en herhalende vormen – was omstreden. Tot op de dag van vandaag zijn er veel voor- en tegenstanders van zijn compromisloze bouwwerken.

De droom ontstond in de jaren zestig toen de ontwikkeling van het eens zo mondaine kuuroord Bad Gastein met zijn statige Belle Époque-gebouwen, waar ooit de oude adel en monarchen verbleven, langzaam stagneerde. (Lees het stuk: Bad Gastein: nieuw leven in een plaats die halfdood was). Middels enkele moderne bouwwerken met een sterke identiteit hoopte Garstenauer, aangewakkerd door de vooruitstrevende burgemeester Anton Kerschbaumer, het tij te keren. Hij bedacht het beroemde Felsenbad en het met een architectuurprijs onderscheidde congrescentrum: beide enorme betoncreaties.

Project Sportgastein

En dan was er nog ‘Project Sportgastein’, waarbij ze het doodlopende puntje (Nassfeld, niet te verwarren met het gelijknamige skigebied) van het Gasteinertal wilden omvormen tot een modern skigebied à la Tignes, waarvan de bouw net was voltooid in de Franse Savoie. Er zouden futuristisch appartementenblokken komen met een gondelbaan naar het hoogalpiene landschap van de Schareckgletsjer – waar zich nu het skigebied van de Mölltaler Gletscher bevindt – en zelfs eventuele verbindingen naar de nabijgelegen gebieden van Heiligenblut en Ankogel/Mallnitz. Reusachtige halve metalen bollen, die ook al een markante rol opeisten bovenop het congrescentrum, zouden als liftstations dienen en zo een herkenbaar patroon in de skiregio vormen. Op de website van het Architekturzentrum Wien vind je mooie oude foto’s.

“In Nassfeld moet de architectuur zich in een soort niemandsland bewegen. Op deze hoogte bestaan geen vormen”, redeneert Garstenauer, dus kiest hij voor een bolvorm. Factoren waar hij rekening mee moest houden voor de constructie waren hoge windsnelheden, sneeuwbelasting, extreme temperaturen en het lastige onderhoud. En het geheel moest eenvoudig te verplaatsen zijn, dus bleef alleen aluminium, staal en plexiglas over als bouwmateriaal. Een bol biedt bovendien het grootste volume met het kleinste oppervlak, de sneeuw blijft er nauwelijks op zitten en de windstroming zorgt ervoor dat de directe omgeving van de bol bijna sneeuwvrij blijft.

Het project stierf

In 1972 wordt Nassfeld middels een betunnelde toegangsweg veilig verbonden met de rest van het dal en wordt er eerst gestart met de liften richting de Kreuzkogel. Als deze klaar zijn, worden de eerste bollen bij de stations geplaatst. Eén in het dal, twee in het midden en één op de top van de berg. Het prestigieuze bouwproject wordt echter stopgezet wegens klimaatproblemen, financiële kwesties en vooral het wegvallen van de voortrekker: burgemeester Kerschbaumer. Een jaar na zijn aftreden in 1974 overlijdt hij namelijk, en samen met hem sterft de visie op het supermoderne skioord die hij met Garstenauer had ontwikkeld.

Hiermee lijkt er plotseling een andere wind door het dal te waaien. Het Felsenbad wordt verbouwd, het congrescentrum komt leeg te staan en ook de vier bollen verliezen hun functie. Met de plaatselijke natuurbeheerpartij komt het zelfs zover dat een van de kunstwerken moet worden gedemonteerd omdat het niet in het landschap zou passen qua uiterlijk. Het wordt meegenomen door een sloopbedrijf, dat er gelukkig de esthetische waarde van inziet en het nu op hun terrein in Hallein tentoonstelt. Ondertussen is de wintersportregio weer groeiende. De bol in het dal fungeert momenteel als bushalte, de bol bij het middenstation is dicht voor het publiek en de bol op de top wordt nog gebruikt als uitzichtplatform. Garstenauer overlijdt in 2016, maar nog steeds is er veel commotie rondom de verloedering van zijn architectonische kunstwerken, die eigenlijk nooit de eer hebben gekregen die ze verdienen.