50 jaar geleden: dramatische lawine Val d'Isere

Het kippenvel staat op zijn armen. Zijn stem is onvast. “Ik was erbij. Het was verschrikkelijk, de lichamen van de jonge mensen, kinderen nog, waren kapot gedrukt tegen de muren van de eetzaal. De lawine was met zoveel geweld door de ramen heen geblazen.” Michel, de vader van mijn vrouw Sandra was op 10 februari 1970 in Val d’Isère om te helpen bij de militaire ski-kampioenschappen. Samen met zijn collega’s werd zijn hulp ingeroepen bij een catastrofale lawine die aan meer dan 40 mensen het leven kostte, en een lawine die de moderne lawinekunde en het onderzoek hiernaar in een stroomversnelling bracht.

Dit artikel is eerder gepubliceerd op 10-2-2019 maar opnieuw online gezet omdat het precies 50 jaar geleden is.

Het weer leek op te knappen

Michel vertelt verder: “Het had aan één stuk door gesneeuwd. De weg tussen Tignes en Val d’Isère was sinds de 5e of de 6e februari al afgesloten. Een minibusje was al meegesleurd door een lawine die over de weg was gegaan maar op 10 februari ’s ochtends leek het einde van het slechte weer in zicht. Het sneeuwde nog wel, maar de weg was weer open. De pisteurs waren bezig om het skigebied te openen, de sneeuwschuivers reden af en aan.”

Iedereen had zin om de pistes op te gaan of richting huis te rijden nadat ze vier dagen ‘gevangen’ hadden gezeten in het skigebied. Terwijl in het dal de vlokken vredig naar beneden dwarrelden was er op hoogte nog zo’n 60 cm sneeuw gevallen met zeer veel wind. Een explosief lawinerecept. Maar, nu bijna 50 jaar geleden, waren er geen lawineberichten en werden er geen waarschuwingscodes uitgegeven door Meteo France, of wie dan ook.

08:10 ’s ochtends

De eetzaal van de UCPA - in die tijd een sociale reisvereniging voor Franse jongeren die sportieve vakanties organiseerde (tegenwoordig meer een organisatie voor sportieve reizen) - was vol. Een paar jongeren waren te laat en moesten dus hun ontbijt opeten in een andere zaal met minder ramen. Dit bleek achteraf hun redding. Na het gebrom, wat eerst op een aardbeving leek, klapte een lawine met volle kracht tegen het gebouw van de UCPA aan. De dunne en grote ramen werden, alsof ze er niet waren, uit hun kozijnen geslagen en met een enorme klap vulde de lawine de hele eetzaal met sneeuw. Volgens overlevenden leek het een explosie.

Redden en bergen

Zo snel als mogelijk begon men met het zoeken naar overlevenden. Pisteurs, brandweer, politie en militairen (die in het dorp aanwezig waren voor de skiwedstrijd) gingen meteen aan de slag. “Het was verschrikkelijk” herhaalt Michel. “Door de klap waren de lichamen door de eetzaal geslingerd en kapot gedrukt door de enorme drukgolf. Echt door alle gaten had de sneeuw zich naar binnen geperst. “De lawine was 800 meter boven het dorp los gekomen en haalde volgens krantenartikelen uit die tijd een snelheid van 150 kilometer per uur toen deze het dorp binnen kwam.

In de eetzaal van de UCPA kwamen zo’n dertig jongeren om het leven. Op de straat voor het gebouw werden zo’n tien personen verrast door de lawine, vooral pisteurs en andere werknemers van het skigebied. Geen van hen overleefde de klap. Later op de dag werd in een lawine die over de weg van Tignes naar Val d’Isère was gegleden nog een auto gevonden waaruit de gewonde bestuurder bevrijd kon worden. Voor de bijrijder kwam de redding te laat. Die avond werden hele delen van Val d’Isère en Tignes geëvacueerd.

Naast de kerk

Als je in bergdorpjes veilig wilt zijn voor lawines luidt het devies: zoek een plek op naast de kerk. Vaak is dit namelijk het oude centrum en deze zijn over het algemeen precies gebouwd waar de kans op lawines het kleinst is. Plekken die zijn uitgekozen door eeuwenlange ervaring. De UCPA stond echter op een steenworp afstand van de kerk. Door de aanleg van het skigebied was de kans op lawines echter ook veranderd. Bomen waren gekapt, het dorp werd voller. Vijftig jaar voor de catastrofale lawine stroomde er een andere lawine door de straten van Val d’Isère, deze had echter geen slachtoffers gemaak. Toen woonden er minder dan 100 man in dit dorpje, en in de winter nog minder.

Lawines op de kaart

Het was een nationale tragedie, maar het hield niet op. Twee maanden later kwamen er in de Haute Savoie, op de Plateau d’Assy, 56 kinderen en 15 begeleiders om toen een modderlawine over een kinderziekenhuis heen gleed. Lawines stonden sindsdien hoog op nationale politieke agenda.

Lawinegevaar in kaart gebracht

Frankrijk was relatief laat met onderzoek en preventie van lawines. In Zwitserland was men al sinds de dertiger jaren bezig met voorlopers van het moderne lawinebericht. Na deze twee lawinerampen in 1970 kwam daar in Frankrijk ook snel verandering in. Er werd een onderzoeksbureau, de ANENA, opgericht welke zich bezig moest houden met de preventie van dit soort catastrofale lawines. Ook kreeg Meteo France de taak om het actuele lawinegevaar in kaart te brengen. Daarnaast werd er voor het eerst beleidsmatig nagedacht over nieuwbouw in lawinegevaarlijke gebieden. Zo worden alle lawinegevaarlijke plekken in de dalen aangegeven met kleurcodes. Afhankelijk van het gevaar worden er eisen gesteld aan de bouw van woningen en accommodaties en worden er snellere en betere evacuaties in werking gesteld bij dreigend gevaar. Over het geheel wordt het gevaar tegenwoordig veel beter beoordeeld.

Wrang

Nu bijna 50 jaar na deze verschrikkelijke lawines is door het vele werk van specialisten de kans op catastrofale lawines veel kleiner geworden. Door betere inschatting van het lawinegevaar en door de bouw van lawinehekken, dammen en aanplanting van bossen is het gevaar lager dan het ooit geweest is, al kan de natuur natuurlijk nooit helemaal getemd worden. Momenteel vallen de meeste lawinedoden in kleinere lawines en zijn het (vaak) wintersporters zelf die deze lawines triggeren.

Nu de grote rampen in de vergetelheid raken worden de financiële middelen van Meteo France die de lawineberichten maakt en de ANENA (die onderzoek doet) teruggeschroefd. De vader van Sandra baalt ervan dat de Franse Staat bezuinigt op lawine-onderzoek en Meteo France. Hij zegt: “Deze lawine heeft volgens mij wel duidelijk gemaakt dat we goed moeten opletten wat we aan de bergen veranderen, en dat we niet zomaar alle open plekken in het dal volbouwen. Ik troost mij met het idee dat deze lawine misschien andere slachtoffers voorkomen heeft, met alle moderne kennis die er nu is. Maar we moeten blijven opletten en dit verschrikkelijke drama nooit vergeten“.