Openscheurende sneeuwlagen, wat zijn dat?

Wie de laatste dagen in Oostenrijk op de pistes heeft gestaan of op sociale media de lawinediensten heeft gevolgd heeft ze vast gezien. Sneeuwhellingen die tot op de grond openscheuren en/of tot op de grond zijn weggegleden. Een bijzonder proces dat zeer lastig te voorspellen lawines creëert.

Gleitschneelawines

De naam van de lawines die op deze manier ontstaan geeft al aan hoe de scheuren ontstaan. In het Duits heet het een ‘Gleitschneelawine’ en in het Frans ‘avalanches-de-glissement’, glij-sneeuw-lawines zou de beste Nederlandse vertaling zijn. Deze lawines ontstaan als het gehele sneeuwdek naar beneden glijdt, dus vanaf de grond. Ook glijden ze (in het begin) bijna allemaal langzaam naar beneden, varierend van enkele millimeters tot meters per dag. Om dit glijproces in gang te zetten moet aan de volgende vereisten worden voldaan:

• Een gladde ondergrond. Denk aan grashellingen of rotsplaten;
• De helling moet steil genoeg zijn: let op, 15° is al steil genoeg, veel minder steil dus dan droge lawines;
• Het onderste deel van de sneeuw moet nat of zeer vochtig zijn.

Dit laatste punt ontstaat vooral als de grond onder de sneeuw warm is en de sneeuwlaag van beneden opwarmt en smelt. Dit gebeurt het snelste als sneeuw op een warme ondergrond valt en als het een dik pak is dat goed isoleert. Deze glijlawines komen dus vaker voor in winters waarbij er veel sneeuw valt en de ‘Gleitschneelawines’ zijn dan logischerwijs ook groter. Vanwege het feit dat zuidhellingen over het algemeen warmer zijn komen deze scheuren en bijbehorende lawines ook vaker voor, maar niet uitsluitend, op deze hellingen.

Vissenbek

De scheuren in het sneeuwdek ontstaan niet zomaar. De sneeuw moet gaan glijden en als de sneeuw op een steil stuk sneller glijdt dan de helling erboven ontstaan spleten in het sneeuwdek. Deze worden in het Duits Fischmaul genoemd en in het Frans Gueule de baleine (Walvisbek), een vissenbek dus. Deze ontstaan als het glijproces vrij snel gaat.

Waarschuwing

Zo’n vissenbek kan in principe de hele winter blijven liggen, maar deze kan ook, behoorlijk abrupt, sneller gaan glijden en een lawine vormen. Meestal, maar niet altijd, ontstaan Gleitschneelawines onder de scheuren in de sneeuw. Deze lawines kunnen ongeacht het moment van de dag naar beneden komen, dus ook tijdens koude nachten. Meestal worden ze voorafgegaan door het sneller openen van de vissenbek. Helaas is dit niet eenvoudig (of helemaal niet) met het blote oog te zien. Dat betekent dat vissenbekken dus een zeer gevaarlijke waarschuwing zijn van een onstabiele helling die gedurende de winter niet stabieler kan worden, en dat er ook weinig gezegd kan worden over het moment dat alles naar beneden komt. Om het nog problematischer te maken hebben lawine-explosieven bijna geen invloed op Geitschneelawines, gelukkig is het voor een skiër ook vrijwel onmogelijk om de Gleitschneelawine te triggeren. Deze sneeuwlaag kan dus echter wel opeens gaan glijden. Een soort tijdbom waar je geen invloed op hebt. Als je dan net op het verkeerde moment op de verkeerde plek bent…

Koud en warm

We onderscheiden twee soorten Gleitschneelawines, de warme en de koude. De koude komen naar beneden midden in de winter. Dat zijn de vissenbekken en lawines die wij nu zien. Het sneeuwdek zelf is koud (onder 0°) en droog met uitzondering van de laag die op de grond ligt, waar de temperatuur 0° is of iets erboven. Dit komt vaak voor omdat sneeuw in de Alpen regelmatig op warmere en vochtige grond valt. Bepaalde processen tussen de grond en sneeuwdek zijn hier erg belangrijk, bijvoorbeeld in welke mate de sneeuw vocht opneemt. De precieze gevolgen van deze processen worden momenteel onderzocht in Zwitserland.

Warme Gleitschneelawines ontstaan als het sneeuwdek compleet nat is, het vocht is van boven de sneeuw ingedruppeld. De vocht zorgt voor minder wrijving en de boel kan gaan glijden. Het is echter extreem moeilijk om het verschil aan te geven tussen natte sneeuwlawines en warme Gleitschneelawines omdat de processen zo goed als gelijk zijn. Warme Gleitschneelawines komen vooral naar beneden in de middag wanneer in het voorjaar het lawinegevaar sowieso hoger is.

Off-piste rondom vissenbekken

Er zijn twee zaken waar je als off-piste wintersporter op moet letten bij deze vissenbekken. De eerste is dat je er niet invalt. Deze spleten kunnen natuurlijk voor vervelende valpartijen zorgen. Zeker als de vissenbek door een verse laag sneeuw is afgedekt is het een ware valkuil. Verder moet je een vissenbek als waarschuwing zien. Blijf nooit lang staan onder zo’n vissenbek. Ook ga je natuurlijk één voor één onder zo’n vissenbek door als je erlangs moet. Als je de helling kunt ontwijken dan spreekt het voor zich dat je dat doet.

Ook op de piste

Omdat deze lawines (in tegenstelling tot droge lawines) niets te maken hebben met zwakke lagen in het sneeuwdek kunnen deze scheuren ook prima ontstaan op skipistes. Hier zijn indrukwekkende foto’s van bekend. Omdat deze lawines zo langzaam scheuren is dit meestal geen probleem. De pistendienst zet de piste af voordat er ongelukken gebeuren. Echter zal de piste waarschijnlijk voor de rest van het seizoen gesloten blijven.

Bronnen o.a.: SLF, ANENA, Meteo France, wepowder academy