Het vergeten liftongeluk van Vaujany

Het Franse Vaujany droomde groot eind jaren tachtig. Dit dorpje met iets meer dan 400 inwoners wilde meesnoepen van de ski-industrie. De eenvoudigste manier was een verbinding te maken met de grote buurman Alpe d’Huez. ’s Werelds snelste en langste cabinebaan zou de weg openen naar het witte goud. Liftbouwer Poma die de lucratieve bouw van deze lift had binnengesleept lag achter op het krappe, zelf voorgestelde schema. De geplande opening met de Kerst 1988 was al uitgesteld en er werd nu dag en nacht gewerkt om 20 januari 1989 open te kunnen. Op tijd voor de voorjaarsvakantie maar een week voor de opening sloeg het noodlot toe.

Dramatisch ongeluk

Vrijdag 13 januari 1989, het was donker. Acht technici gingen omhoog met de gloednieuwe Dôme des Petites Rousses cabinebaan. Jongens tussen de 18 en de 31 jaar. Vlak voordat de lift het bergstation van de Alpette bereikte brak de cabine los van de kabel en stortte tweehonderd meter naar beneden. De inzittenden hadden natuurlijk geen schijn van kans. Het merendeel van de reddingswerkers die ter plekke waren wil nog steeds niet praten over dit ongeluk en wat ze gezien hebben. De vader van het jongste slachtoffer, Stephan, vertelt in de Franse documentaire ‘Les Morts De L’or Blanc’ (De doden van het witte goud) met betraande ogen dat hij zijn jongen nog een keer wilde zien. Wat hij zag was verschrikkelijk.

Mechanisch falen van de lift

Na het ongeluk waren de experts die onderzoek deden naar de oorzaak van het ongeluk opvallend eensgezind. Basisregels met betrekking tot mechanica waren met voeten getreden. Het materiaal waarmee de ophanging van de cabine was gemaakt en gezekerd was gewoon niet sterk genoeg. Poma heeft duidelijke reken- en constructiefouten gemaakt en de bouten en de zekeringspinnen die gebruikt zijn waren niet afdoende om de cabine te houden. Dit is opvallend en uitzonderlijk omdat normaal gesproken bij liften alles overgedimensioneerd wordt uitgevoerd.

Hoe het zover heeft kunnen komen

Om het ontstaan van dit ongeluk te kunnen begrijpen is het belangrijk om terug te gaan naar het begin van de industrialisering van het skiën. In de zeventiger en tachtiger jaren, de jaren van de planmatige bouw van Franse skigebieden, was de sky de limit. Pierre Montaz, de oprichter van de liftbouwer GMM, zegt tijdens een interview voor de Franse TV dat het toentertijd echt het wilde westen was. De ‘Loi Montagne’, de Franse wet die eisen stelt aan de infrastructuur in de bergen, was er nog niet. Dus konden burgemeesters en projectontwikkelaars bijna bouwen hoe en waar ze wilden. En dit werd ook gedaan. Frankrijk voelde een achterstand met Oostenrijk en Zwitserland en wilde dit graag terugbrengen. Het gebeurde volgens Montaz regelmatig dat kabels braken en liftpylonen uit de grond kwamen of krom werden getrokken. In de jaren zeventig en tachtig kwamen er verschillende ernstige ongelukken voor en ook erg veel close calls.

Vajauny in een klap steenrijk

Vajauny was eeuwenlang een klein dorpje. Het inwonersaantal schommelde tussen de 300 en 400. De meeste inwoners leefden van weinig, zoals in veel Alpendorpjes. Het beetje geld werd verdiend in de bosbouw en de agrarische sector. In de jaren zestig is het dorp op sterven na dood. De kleinschalige boeren en schaapsherders konden niet op tegen de industriële landbouw van Midden-Frankrijk. Men besluit enkele skiliftjes te bouwen maar het kleine skigebiedje kan niet op tegen het grote Alpe d’Huez wat steeds groter en krachtiger wordt. Maar er gloort licht aan de horizon. Het grote Franse stroombedrijf Electricité de France bouwt eind jaren 70 een stuwdam bij Vaujany. Deze dam levert het dorpje maar liefst 3 miljoen euro per jaar op! Hiermee wordt Vaujany in een keer het rijkste dorp van Frankrijk afgezet tegen aantal inwoners. Dit geld maakte dat de toenmalige burgemeester ineens groot durfde te dromen.

Gedroomde verbinding naar Alpe d’Huez

Met het geld van de dam kon er zonder na te denken geïnvesteerd worden. In korte tijd werden er verschillende (voor toen) hypermoderne liften gebouwd. Dit moest snel want de ‘Loi Montagne’ die in 1986 was aangenomen maakte het krijgen van toestemming voor de bouw van liften steeds moeilijker. Dus was de burgemeester van Vaujuny er alles aan gelegen om de gedroomde verbinding naar Alpe d’Huez veilig te stellen. Een verbinding die 1,5 miljoen skiërs per seizoen moest vervoeren. Dit zou gebeuren met de grootste, snelste en langste cabinebaan die tot dan toe gebouwd is in de Alpen. Een indrukwekkende lift voor die tijd met een snelheid 12 meter per seconde, 4,3 km lang en een capaciteit van 160 passagiers. De prijs voor al dit moois: 30 miljoen euro. Veel geld, zelfs voor het nu steenrijke Vaujany.

Maar ook Alpe d’Huez had er oren naar. Want dit dorp zat toen al aan zijn fysieke grens en een extra dorp voor meer toeristen en parkeerplaatsen klonk de burgemeester van Alpe d’Huez als muziek in de oren. Met de nodige druk vanuit Alpe d’Huez verleende de prefect van de Isère gehaast toestemming voor het bouwen van de lift. De Club Alpin Français en andere verenigingen die zich inzetten voor natuurbehoud probeerden uit alle macht de bouw te verhinderen. De beide burgemeesters voelden dat hun prestigieuze project wel eens op losse schroeven kon komen te staan, dus haast was geboden. De gevolgen zijn inmiddels bekend. In 1994 oordeelde de rechter dat deze lift nooit gebouwd had mogen worden. Maar omdat hij er al stond hoefde hij niet afgebroken te worden.

Poma belooft het onmogelijke

Poma wilde dit grootse project absoluut binnenslepen. Dit Franse merk wilde de internationale markt op en kon zo’n prestigieus project goed als reclame gebruiken. Ook wilde Poma graag werken aan zijn imago welke enkele jaren daarvoor een flinke klap had opgelopen door een ernstig liftongeluk in Les Orres waarbij verschillende cabines naar beneden waren gestort. De slachtoffers daar hadden hun leven te danken aan het feit dat de cabines op geparkeerde auto’s vielen. Er was Poma alles aan gelegen om een nieuw groot project neer te zetten. De manier om zeker te zijn dat ze dit project zouden binnenhalen was de belofte dat deze lift in 9 maanden klaar zou zijn. Nog voor de Kerst van 1988. Andere aanbieders zeiden minimaal 2 jaar nodig te hebben voor een project van deze grootte.

Een onbetwistbare ontwerpfout

Meteen na het ongeluk bleek dat het materiaal en de constructie niet sterk genoeg was. De ingenieurs van Poma hadden enorme fouten gemaakt. Als je oude krantenartikelen over dit ongeluk doorleest val je van de ene verbazing in de andere. Wat blijkt, Poma had het ophangsysteem van de cabine gekopieerd van een concurrent, het Zwitserse Habegger. Het origineel had al een paar ontwerpfouten waar Habegger snel antwoord op vond. Dat Poma een matig ontwerp kopieerde is één, echter het Franse merk deed ook enkele aanpassingen waardoor de gehele ophanging nog slechter werd. Volgens de experts die onderzoek deden naar het ongeluk was dit “een onbetwistbare ontwerpfout”. Of zoals een van de nabestaanden tegen journalisten zei. “De vraag was niet of er een cabine naar beneden zou vallen maar wanneer. Was het twee weken later geweest dan waren er misschien wel 160 mensen overleden”.

Naast de ontwerpfout bleken de pinnen die gebroken waren niet getest te zijn voor de kracht die ze moesten houden. Ironisch genoeg had Poma net voor het ongeluk een documentaire laten maken bij deze nieuwe lift over de onbetwiste veiligheid van moderne Poma liften. Deze documentaire draaide voornamelijk over de kracht van de kabels.

Angst bij lift-technici

Daarmee zijn we er nog niet. Naast de ontwerpfouten ging het op de werkplaats ook niet van een leien dakje. De werknemers klaagden over hoge werkdruk en technici kregen tegenstrijdige aanwijzingen. De sfeer op de werkplaats werd nog eens extra verziekt door de slechte verstandhouding tussen de directeur van Poma, Jean-Pierre Cathiard, en de werkplaatschef. Thuis klaagden de technici over de angst die ze hadden in de nieuwe lift. Bijzonder voor liftbouwers. De lift maakte rare geluiden en al meerdere keren moest men nieuwe testen draaien omdat de lift ongecontroleerd over de kabel was gegleden. Achteraf zou je zeggen dat er genoeg alarmbellen af zijn gegaan.

De nasleep

De directeur en de ingenieurs van Poma zijn na dit ongeluk gestraft met geldboetes en voorwaardelijke gevangenisstraffen. (Ondanks dat Poma de verantwoordelijk op een leverancier probeerde af te wentelen.) Te laag volgens de nabestaanden. Men wilde daarnaast dat er naar de Franse staat werd gekeken want deze had volgens velen zijn controlerende taak verzaakt. Op het eerste gezicht leken de politieke verantwoordelijken de dans te ontspringen. Maar later in de negentiger jaren kregen de burgemeesters van Alpe d’Huez en Vaujany onvoorwaardelijke gevangenisstraffen (4 en 2 jaar) voor corruptie en verkeerd gebruik van overheidsgeld.

Bewoners zijn weggetrokken

Volgens inwoners van Vaujany is het dorp na dit ongeluk nooit meer hetzelfde geworden. Het grootste deel van de oorspronkelijke inwoners is weggetrokken. De verstandhoudingen in het dorpje waren niet opgewassen tegen de nieuwe rijkdom en het dramatische ongeluk. Op papier, en dan vooral economisch, ziet het dorpje er gezond uit maar de school is gesloten want er zijn geen kinderen meer. De meeste inwoners zijn seizoensarbeiders of ouderen. Jonge gezinnen kunnen geen huis meer kopen in dit dure dorpje. Achteraf zou je je de vraag kunnen stellen of een dorpje als dit, dat het geld van een skigebied niet nodig heeft, er goed aan heeft gedaan om koste wat het kost mee te doen met de grote jongens. De stuwdam zorgde voor meer dan genoeg geld; waren een paar kleinere liften dan niet voldoende geweest?

Het taboe ongeluk

Niets in het dorp van Vaujany herinnert nog aan dit trieste ongeluk. Een kleine gedenksteen staat buiten het dorp.

C’etait un nuit -
C’etait beaucoup de bruit -
Puis -
Le Grand Silence -

(Het was een nacht, er was veel herrie, en dan, de grote stilte)

Alsof men het ongeluk weg wil moffelen. Misschien logisch want niemand wil op wintersport herinnerd worden aan de tragische dood van 8 liftbouwers. Ondertussen heeft Vaujany alweer tientallen miljoenen extra geïnvesteerd in nieuwe, nog snellere liften, is er geen meter van de pistes niet kunstmatig besneeuwd en is er een mooie blauwe piste uitgehakt tot in het dal. Jaarlijks rollen de miljoenen nog steeds binnen dankzij de waterkracht en dat maakt Vaujany een zeer kapitaalkrachtig en mooi skigebied. Een van de mooiere uithoeken van Alpe d’Huez die een monsterlijk non-stop hoogteverschil vanaf de Pic Blanc mogelijk maakt. Men kijkt hier het liefst vooruit naar nog meer economische groei. Aan die ene nacht in de winter van 1989 denkt men liever niet meer terug.

Bronnen: Liberation, LeMonde, Wikipedia, France3, Ina.fr, documentaire Les Morts De L’or Blanc, remontees-mecaniques.net, Le Dauphine